Wednesday, July 11, 2012

CONTOH MAKALAH KESUSASTRAAN BALI


MAKALAH KESUSASTRAAN BALI
(Kesusastraan Bali Anyar & Kuna)


Olih : I Gede Ariawan

NIM : 0114020103


FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN
UNIVERSITAS DWIJENDRA
DENPASAR
2012


PAMAHBAH KALIH PANGAKSAMA

Om Swastiastu
           
Sembah panuun titiang ring Ida Sang Hyang Widhi Waca kaang maprabawa Sang Hyang Aji Saraswati, riantuk sangkaning waranugrahanida wastu mrasidayang ngakit sesuratan cakepan puniki sane mawasta “Kasusastraan Bali”
           
Riantuk jimbar kawentenan kasusastraan bali punika, mawinan wantah sari-sarinnyane kawenten sane umggahan titiang gumanti mangda sida karesep olih para pangwacen sareng sami.
           
Sampun janten katah kakirang langkungan daging cakepan puniki, manawi dereng prasida kadagingin manut kadi pangacepkayun ida dane sareng sami. Punika mawinan sarat ngelungsur gung pengampura ring para pamaos pamekasnyane sujana sami sang wus pragiwaka (wibuhing basa aksara ), mangda ledang mapaica piteket lan pidabdab sane patut kaangggen maripurnayang cakepan puniki.
           
Maka untatin atur titiang, mogi-mogi cakepan puniki wenten pikenohipun, sida kaanggen gegambelan olih para pangwacen sinamian.

Om santhi santhi santhi Om.



                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Panglukun,



SARGA I
PURWAKA

1.      DADALAN

Kasusastraan Bali sampun kaloktah ring dura Negara krana kaluwihan lan madaging piteket – piteket sane ngeranayang pikayunanne becik .
Kasusastraan Bali puniki kaperangang dados kalih inggih puniki :
·         KESUSASTRAAN BALI PURWA
·         KESUSASTRAAN BALI ANYAR ( MODERN )
Ring makalah puniki jaga kawedarang indik kasusastraan Bali Purwa miwah Bali Anyar .

2. RUMUSAN MASALAH

a)      Napi sane kanikaang ring kasusastraan Bali ?.
b)      Napi punika kasusastraan Bali Purwa miwah perangan ipun ?
c)      Napi punika kasusastraan Bali Anyar miwah perangan ipun ?

3. TETUJON MAKALAH
a)      Salah sinunggil tugas sane kaicen olih ibuk guru Bahasa Daerah Bali.
b)      Semangdane para pemilet utawi sane ngwacen makalah puniki uning ring indik kawentenan kasusastraan bali lan uning daging – daging kamahatmian budaya bali druene winaka sarana , ngwerdiang tur ngelimbakang budaya inucap.
c)      Anggen ngelestariamg kasusastraan bali sane sampun sue nenten kaplajahin olih alit - alit sareng sami.
d)     Mangda iraga sareng sami uning daging susastra punika prasida anggen tetimbang tur sesuluh midabdabin gegodan idup.



SARGA II
DAGIN
A.    PENGERTIAN

Parinama kesusaatraan bali puniki kesusun antuk kruna SU
( luih , becik ) , SASTRA ( ajaran , piteket , wewarah , kaweruhan ), tur polih pengater + pengiring ka - an.
Kasusatraan bali inggih ipun soroh sarwa kaweruhan ane lintang luwih , becik sane medal saking budi utawi herdaya manusa miwah katulis ngangegn basa bali . tulisan basa bali puniki wenten sane nganggen aksara bali miwah aksara latin . Antuk punika wenten aksar bali sane kasurat nganggen sastra bali aksara bali , utawi sastra bali aksara latin .

B.     TETUJON MLAJAHIN SASTRA BALI

Tetujon mlajahin utawi ngwacen sekancan sastra bali inggih ipun :
1) Anggen ngamanahang , ngidepang napi sane kauungguhang.
2) Anggen paplajahan mangda madrue konsep budaya bali.
3) Anggen ngrereh gambaran indik budaya bali.
4) Anggen dasar rasa banggi ring dewek awinan uning ring soroh susastra bali.
5) Anggen nglanturang pewarisan budaya bali.
6) Anggen nyelimurang ati.


C . SASTRA BALI GAMBARAN MASYARAKAT BALI

Yening iraga mangkin seneng ngwacen soroh sekancan sarwa sastra bali sinah iraga pacang uning ring kaweruhan indik parindik jagat miwh masyarakat bali. Awinan pidagingan sastra bali punika dados marupa gambaran masyarakat bali .
Upami yening ngwacen utawi nembangang geguritan tembang ginada sane majudul Eda Ngaden Awak Bisa sane kaketus saking geguritan basur sakadi :
Eda ngaden awak bisa
Depang anake ngadanin
Geginane buka nyampat
Anak sai tumbuh luu
Ilang luu ebuk katah
Yadin ririh
Liu enu paplajahan
Daging tembange punika sampun manyinahang I raga tusing dadi nyombongang awak,yadiapin I raga ririh pesan .krana jele pesan yan ada anak demen nyombongang awak.
 

D.    WEWIDANGAN SASTRA BALI

Sastra bali dados kasorohang antuk :
Sastra Bali Manut Jaman , Masa , Aab Gumi
·         Sasrta Bali Purwa
·         Sastra Bali Anyar Utawi Moderen

a.      Sasrta Bali Purwa

Sastra Bali purwa inggih ipun sastra sane sampun wenten duk ilu tur pidagingane ngunguhang pitutur sane luwih .
Kasusastran Bali Purwa wenten sane mawangun gancaran wenten sane mawangun puisi. Gancaran inggih punika kekawian utawi karangan sane bebas sane nenten kaiket antuk uger-uger. Kasusastran Bali Purwa sane mawangun gancaran minakadi :
  1. Satua-satua Bali sane kapupulang ring "Kembang Rampe Kasusastran Bali Purwa" sane kapupulang olih I Gusti Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa.
  2. Mahabharata olih Bhagawan Byasa.
  3. Satua Ni Diah Tantri Olih I Made Pasek.
  4. Tunjung Mekar olih I Ketut Sukrata.
  5. Miwah sane lianan.

Puisi ring sajeroning Ksusuastran Bali Purwa kabaos Tembang. Pepalihan tembang manut pepalihan I Gusti Ketut Ranuh minakadi :
  1. Sekar Rare (Gegendingan)
(a)    Gending Rare upami : juru pencar, jenggot uban, made cenik, mati delod pasih, miwah sane lianan.
(b)   Gending Jejangeran upami : putri ayu, siap sangkur, majejangeran, miwah sane lianan.
(c)    Gending Sangiang upami : puspa panganjali, kukus arum, suaran kembang, miwah sane lianan.
  1. Sekar Alit (Tembang Macapat,, tembang alit, utawi tembang sinom pangkur).Sekar Alit kawangun tur kaiket antuk uger – uger pada lingsa. Padalingsa inggih punika kecap wanda miwah wangun suara ring panguntat sajeroning acarik lan akeh carik sajeroning apada . uger – uger punika minakadi
a)      Guru Wilangan : uger – uger wanda sajeroning acarik
b)      Guru Dingdong : Uger – uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik
c)      Guru Gatra : Uger – Uger katah carik sajeroning apada


Tembang macapat akehnyane wenten 12 soroh makadi :
Pupuh Sinom
Sinom Lumrah
Pelog
Sinom Wug Payangan
Slendro
Sinom dingdong
Slendro
Sinom Sasak
Slendro
Sinom Lawe
Slendro
Sinom Genjek
Pelog
Sinom Silir
Slendro
Pupuh Ginada
Ginada Basur
Slendro
Ginada Linggar Petak
Slendro
Ginada Jayapura
Slendro
Ginada Bagus Umbara
Slendro
Ginada Candrawati
Slendro
Ginada Eman-eman/Bungkling
Pelog
Pupuh Durma
Durma Lumrah
Pelog
Durma Lawe
Pelog
Pupuh Dangdang
Dangdang Gula
Pelog
Pupuh Pangkur
Pangkur Lumrah
Pelog
Pangkur Jawa / Kakidungan
Slendro
Pupuh Ginanti
Ginanti Lumrah
Pelog dan Slendro
Ginanti Pangalang
Pelog dan Slendro
Pupuh Semarandana
Semarandana Lumrah
Pelog
Semarandana Mendut
Slendro
Pupuh Pucung
Slendro dan Pelog
Pupuh Megatruh
Laras Pelog
Pupuh Gambuh
Laras Pelog
Pupuh Demung
Laras Slendro
Pupuh Adri
Laras Pelog
 
SUASANA
Suasana
Jenis Pupuh
aman, tenang, tentram
Sinom Lawe, Pucung, Mijil, Ginada Candrawati dan lain-lainnya
gembira, riang, meriah
Sinom Lumrah, Sinom Genjek, Sinom Lawe, Ginada Basur, Adri, Megatruh dan lain sebagainya
sedih, kecewa, tertekan
Sinom Lumrah, Sinom Wug Payangan, Semarandana, Ginada Eman-eman, Maskumambang, Demung dan lain-lainnya
marah, tegang, kroda
Durma dan Sinom Lumrah

Padalingsa
Nama Pupuh
Jumlah suku kata dan huruf hidup akhir pada setiap baris kalimat tembang beserta nomor barisnya
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Sinom
8a
8i
8a
8i
8i
8u/o
8a
8i
12a

Ginada
8a
8i
8a
8u
8a
4i
8a



Pucung
4u
8u
6a
8i
12a





Maskumambang
4a
8i
6a
8i
8a





Ginanti
8u
8i
8a
8i
8a
8i




Durma
12a
8i
8a
8a
8i
5a
8i



Pangkur
8a
12i
8u
8a
12u
8a
8i



Semarandana
8i
8a
8o
8a
8a
8u
8a



Mijil
10i
6o
4e
10e
8i
6i
8u



Magatruh
12u
8i
8u
8i
8o





Demung
12a
8i
8u
8i
8a
8u
8a
8i
8a
8u
Dangdang
14a
14e
8u
8i
8a
8u
12a
8i
8a

Adri
12u
8i
8i
12u
8u
8a/e
8u
8a
8a



Tembang macapat punika sajeroning kasusastra prasida kaanggen ngwangun geguritan. Geguritan inggih punika kakawian utawi karangan sane kawangun antuk tembang macapat. Upami :
a)       Geguritan Sampik Ingtai, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Ketut Sari.
b)       Geguritan Jaya Prana, ngangen tembang macapat ginada kewanten, olih I Ketut Putra.
c)       Geguritan Basur, ngangen tembang ginada kemanten, olih Ki Dalang Tangsub.
d)       Geguritan Sucita miwah Subudi, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Bagus Ketut Jelantik.
e)       Geguritan Tamtam, ngangen tembang macapat campuran, olih I Ketut Sangging.
  1. Sekar Madya (Kidung utawi Tembang Tengahan), punika taler marupa kakawian utawi karangan sane kawangun antuk sekar madia makadi kidung Tantri, kidung Sri Tanjung, miwah sane lianan. Kidung punika yening tetesin malih wenten sane marupa:
Kidung sane ngangge tembang macapat. Basa sane kaanggen marupa basa tengahan sakewanten kawangun antuk tembang macapat makadi :
      1. Kidung Ranggalawe.
      2. Kidung Sri Tanjung.
      3. Kidung Pamancangah Dalem.
      4. Kidung Amad Muhamad.
      5. Kidung Kaki Tua, miwah sane lianan.

Kidung sane nganggen kidung sujati makadi :
      1. Malat.
      2. Wargasari.
      3. Alis-alis Ijo.
      4. Tantri, miwah sane lianan.
  1. Sekar Agung (Kekawin, Tembang Gede utawi Wirama) inggih punika kakawian utawi karangan sane kawangun antuk wirama makadi:
      1. Kekawin Ramayana olih Empu Yogi Swara.
      2. Kekawin Bharata Yudha olih Empu Sedah miwah Empu Panuluh.
      3. Kekawin Arjuna Wiwaha olih Empu Kanwa.
      4. Kekawin Sutasoma olih Empu Tantular.
      5. Kekawin Siwaratri Kalpa olih Empu Tanakung.
      6. Kekawin Semarandhana olih Empu Darmaja.
      7. Kekawin Gatotkaca Sraya olih Empu Panuluh.
      8. Kekawin Writtasancaya olih Empu Tanakung.
      9. Kekawin Negarakethagama olih Empu Prapanca.
      10. Kekawin Kresnayana olih Empu Triguna, miwah sane lianan.
Sekar Agung kabanda antuk uger – uger :

1. Guru mateges suara abot ,suara panjang ,ngilet utawi kecap wanda ane katembangang panjang wilet
Guru Haswa ( G. Bawak)
Guru Dirgha ( G. Panjang )
Guru Pluta ( G. Panjang tur ngileg )
2. Laghu inggih punika suara ingan , suara bawak utawi kecap wanda sane katembangang bawak .
3. Wretta inggih punika kecap wanda / gabogan wanda sajeroning acarik
4. Matra inggih punika kawangun guru lagu sajeroning acarik
5. Gaoa inggih punika pasang jajar guru lagu sane kapasangang tiga – tiga


b.      Sastra Bali Anyar Utawi Kuna

Kesusatraan bali anyar nganutimn pamargin panglimbakang kesusastraan Indonesia baru . nanging kawentenan tan sawibuh kasusastraan Indonesia .yadyastun asapunika ,macihna kasusastraan baline kantun maurip ,urip gridip –gridip ,ngacan sue dumadak mlih nglimbak ,ngansan seger .
Sakadi sampun kateraangang ring sjeng kasusastraan bali anyar kakawitin antuk tahun 1931 , maciri antuk novel “ Nemu Karma “ olih I Wayan Gobyah .
kasusastraan bali anyar kawangun antuk :

·         Novel ( roman )
·         Cerpen Bali Anyar
·         Puisi Bali Anyar
·         Drama Bali Anyar

Novel Bali Anyar minakadi
  1. Novel Nemu Karma ( 1931 ) olih I Wayan Gobiah.
  2. Malancara Ka Sasak ( 1935 – 1939 )olih I Gede Srawana ring majalah Djatajoe
  3. Katemu Ring Tampaksiring olih Made Sangra.
  4. Sayong ( 1999 ) olih I Nyoman Manda
  5. A Wengi Ring Hotel Sentral (2004) olih I G. P. Bawa Samar Gantang
Puisi Bali Anyar minakadi
  1. Sasih Karo Ring Bali olih I Made Taro.
  2. Galang Bulan olih K. Putra.
  3. Mati Nguda olih Putu Sedana.
  4. Idup Lan Mati olih Made Sanggra.
  5. Bali olih Ngurah Yupa.
  6. Pura Agung Jagat Natha olih Wayan Rugeg Nataran.
  7. Margarana olih I Wayan Rugeg Nataran.
  8. Pangubaktian Tan Payasa olih I Gusti Putu Antara.
  9. Denpasar Sane Mangkin olih Made Sanggra.
Cerpen Bali Anyar minakadi:

1.   Ketemu Ring Tampak Siring olih I Made Sangra
2.   Leak Lemahan olih Djelantik Santa
3.   Godeg olih Komang Adnyana
4.   Sipta Durmanggala olih I G. P Bawa SamarGantang
Drama Bali Anyar minakadi
5.   Kirana ( Drama Anak – Anak Th. 2005 ) olih I Nyoman Wanda ( Pondok Temu Wutu Br. Treges Gianyar )
6.   Gusti Ayu Klantir (1999) olih A Wijat S. Ardi ring buku ” Gending Girang Sisi Pakerisan “



SARGA IV
CONTOH CERPEN BALI ANYAR
Wayan Sentana alon-alon nytandar motorné di samping balé dauhé apang tusing pirenga tekén reramanné ané sedeng iteha ngorta padaduanan di ampiké sambil ngopi.
“Om Swastyastu,” sapanné Wayan Sentana alon sada masalin munyi.
“Om Swastyastu,” pasaut bapannÄ“ matolihan. “Béh, cai Yan, kadén bapa nyén ané teka, tumbén nganjali? Biasanné jeg nylonong,” pasaut bapanné matadah tengkejut.
“Nggih Pa, Mé. Gumanti ja tiang meled nyugjugin, napi salam krama Baliné nyak nyambung marakyat nganti teked ka désa-désa. Ané biasanné koh ngomong?”
“Nah, ajanian suba sayan ada perubahan. Nanging mara di sangkepan, di upacara lan acara adat né matadah resmi. Cara mapepadikan, nrima tamiu dines muah ané lénan.”
“Sing kénkén Pa, mula sukil ngawitin ngaé ané melah. Tiang masih jani malajah ngomong basa Bali ané madan beneh, sawiréh jani basa Baliné suba sayan nglimbak.”
“Nah mungpung Wayan ngoraang basa Baliné sayan limbak, mémé masih ajak bapan ceningé mara sedeng ngortaang basa Bali ané dadi pajogjag dané Gusti Mangku Ngurah ngajak okan-okanné di jeronné ibi sanja,” raos méménné nyelag maketur.
“To kénkén ané dadi bantang pajogjagé? Kadén Gusti Mangku dané mula wikan?”
“Baané saking wikanné, dané marasa tusing ngerti tekén tata caran anaké ngajahin anak cerik ngomong cara janiné. Cara cening uli cerik mara ngedat suba urukang mémé ngomong mabasa Bali. Apa jani cening marasa kéweh mabasa Bali?” patakon méménné.
“Yén tiang tusing kéweh ngomongang basa padidi.Yén basa Inggris, basa Jerman mara kéweh. Patuh cara anak cerik Amérika, Australi ngomong Inggris sing marasa kéweh. Yén ia ajak mabasa Indonésia, Bali, mara kéweh. I raga masih yén malajah mawirama mara kéweh, sawiréh i raga mara majumu malajahin sasubané i raga gedé,” pianakné negesang.
“Ento suba ané nikaanga tekén Gusti Mangku i tuni semengan. Raganné masadu marasa nyelsel ngelah oka dadua pada wikan nyastra lan mabasa Bali, Kawi, nanging tusing nyidang ngurukang oka padidi mabasa Bali. Taén putunné ané di DÄ“npasar mantuk ngiring ajinné. Pekakné nakonin baan basa Bali, nanging sautina baan basa Indonésia. Mara takonina okanné, Gusti Putu Raka pasaurné ngandang, ngampar. ”Béh aji bas kuna, pénter mabasa Bali ten nekaang napi. Samaliha ngomong basa Bali sulitan tekén basa Inggris. Misi anggah-uingguh, ten ja abesik cara basa Indonésia lan basa Inggris utawi Jerman. Nika mawinan tiang ngurukang basa Indonésia lan basa Inggris dumun mangda nénten kuciwa ring timpal-timpalné di sekolahan. Malah sampun kurukang basa Jepang.”
I poan okanné ané dadi pegawé bank di Jawa, Gusti Madé Rai mantuk, masih ngajak putunné ané maanjar ajak putunné ané di Dénpasar. Masih takonina baan basa Bali alus utawi sagét kasar. Makejang sautina baan basa Bali alus tekén putunné. Lantas okanné takonina kénkén dadi bisa mabinaan piuningné mabasa Bali. Pasaur okanné lan mantunné tuah yén di jero raganné setata ngurukang okanné ngraos baan basa ibu, mabasa Bali.
Kocap yadiapin raganné malinggih di Lombok, ané wewidanganné ngomong Sasak, di Jawa ané ngomong Jawa lan basa Indonésia, nanging di jeronné raganné tetep mabasa Bali. Dadi patuh cara prisip bapané, ngurukang raré patut nganggon basa ibu, basa Bali. Basa ané lénan pastika lakar kabakatang di sekolahan utawi makursus. Yén basa Bali dija ngalih kursus, yén sing di asrama utawi di umahé padidi? Yén kanti i pianak tusing bisa mabasa Bali, ané pelih boya ja i pianak, nanging i rerama ané ngutang basa ibuné padidi, sok géngsi nguber bukité ejohin. Kadirasa anaké uli Belanda nguber malajah basa Bali.
“Saja ento Bapa, Mé, tiang masih dugasé tundéna survey tekén doséné di Buléléng ané tepukin di masyarakaté mula tuah buka kéto. Liunan para janané ngurukang pianakné baan basa Indonésia, malah mabading mara malajah basa Bali di sekolahan. Sinah sukil tan bina cara malajahin basa Inggris. Ento ngranayang basa Balin anaké jani kaku, sawiréh nyalin uli basa Indonesia ka basa Bali. Conto: “Sapi saya akan saya sembelih” kabasabaliang dadi “Sampi tiang lakar tiang gorok.” Patutné “Sampin tiangé lakar gorok tiang.”
“Sajaba ento yén titénin basa Baliné gumanti ngelah anggah ungguh basa, sawiréh ngelah basa kasar, madia lan alus. Ada masih alus sor, alus mider, satmaka ngurukang para janané apang bisa ngalap asor ané numbuhang budi suci adiluhung mawit ulian basa. Hormat tekén sang catur guru. Tekén rerama, guru pangajian, guru wisésa, muang guru swadyaya saking mabasa alus. Apang tusing alpaka guru. Bani nyagur rerama, guru, misuh pemimpin. Ulian basa, bani ma-kamu, macai, maicang tekén sang guru cara basa Inggris lan Indonésiané pragat you…, kamu, engkau, aku yadian tekén Hyang Widi Wasa.”
“Saja Pa, anaké uli dura negara masih ngomongang kéto. Basa Baliné sujatinné ba sarasa, basa budaya ané numbuhang sopan santun. Kruna-krunanné masih komplit. Cuma yén di Buléléng, tiang kayang jani kari majogjag indik kaja lan kelodé. Cara Buléléng kaja artinné arah ke gunung dadinné ka selatan. Kelod artinné arah ke laut dadinné ka utara. Yén cara i raga ané ketah kaja, kelod, kangin, kauh ento tuah mata angin, utawi pangider buana, patuh tekén bahasa Indonésiané: utara, selatan, timur, dan barat. Boya ja arah kaja lan kelodé ané maarti ka gunung lan ka laut ané dadi gentinin aji kruna ka ulu lan ka tebén.
Kayang kamus Bali-Indonésiané masih rancu, basa Baliné ten ngelah mata angin, padahal
nawang pangider buana komplit kayang déwa nawasanga, warna, lan uripnné yén macaru. Miribang saking mula salah kaprah,” raosné Wayan Sentana ngacuh, mimbuh bingung.
“Dadi masih orahang kéto. Yén selehin miribang uli pangawit malajah ngomong raréné di Buléléng orahina gunungé kaja lan pasihé kelod, pinaka basa ibu. Tuara ngitung mata angin cara janiné. Apa buin ada kompas, ada kar utawi peta anggon uger mata angin. Éééh, nguda dadi mingungang kaja kelod suba nawang ulu tebén?” raos bapanné teges.
“Saja Pa, Mémé. Tekan tiangé mulih sujatinné lakar morahan yén kayang lulusé ené tiang payu ngantén ajak gélan tiangé Setyowati. Nanging ia sing nyak magama Hindu. Yén dadi cara Jawa, tiang ajakina milu gaman raganné. Yén sing kéto melahan pada tetep ngaba agamané soang-soang. Ibu lan bapakné setuju kéto. Cara janiné beneh masih kéto. Nanging tiang kari ngantiang pituduh lan papineh mémé lan bapané. Kénkén Bapa, Mé
“Badah…, né ja cai sajaan tusing nawang kaja kelod. Tusing ada wét buka kéto. Cai jumah muani padidi, yadiapin pada tetep tekén agamané padidi. Lantas kénkén tata upacara pawiwahané? Kénkén nerapang bebanten ardanaréswari ngajak anak ané tusing magama Hindu? Undang-undang RI No. 1 Tahun 1974 masih tusing matutang buka kéto. Apa buin yén kanti cai paid bangkung. Yén dadi melahan kelidin,” pasaut bapanné sengit.
“Nguda kéto Pa, tiang tusing lakar ngalahin sentanané jumah dini. Yadin kurenan tiangé malénan agama, kadén Tuhané ané kasembah masih patuh?” raosné Yan Sentana.
“Ooh, yén saja ia nganggap Tuhané patuh, nguda ia tusing nyak milu tekén cai? Yén cara i raga mara kéto. Ékam Évam Adwityam Brahman. Mawinan anaké luh ngantén nutug anaké muani, nganutin adat ka purusa. Apang sajaan masaanggama sekala lan niskala. Yén cara anaké malayar apang dadi aperahu nuju pulo harapan,” pitutur bapannÄ“
“Mimiiih Wayan… Yan. Precuma cai masekolah tegeh-tegeh. Kadén mémé ja lakar sayan ngerti. Nyatané cai mula tusing nawang kaja kelod, apa buin kangin kauh,” kénten raos méménné nyelag. Wayan Sentana bengong, tumbén majogjag ngajak reramanné.

Olih : Djelantik santha



CONTOH PUISI BALI ANYAR
Paid Tiang

Paid tiang tindakan batisé
Ngalahin ukudan sasihé
Ngipekin kalah
Sisan-sisan kenehé suba kacamputang
Pakpak katelahang
Apanga tusing taén buin
Ngurimik ipit ngumbar kita
Paid tiang makejang
Ngejohin sasih
Ané tusing taén bakatang
Paid tiang makejang
Nguberin sasih
Ané tusing taén gelahang
Camput mapaid
Telah-telahang kauluh.
olih : I Wayan Paing



NGANTOSANG

Di betén muncuk lalangé lanying
Nyungéngét ngantosang ulungan ia i capung
Ané paling tusing nepukin sunutan mulih
Kletik-kletik suaran detik
Pamargin Ida Betara Kala tatar alon
Nyaksiang patongosan tiangé dini
Bengong mapaliat samah
Pakukékkak kéék-kéék
Munyiné i katak mapag sasih
Buin nepukin tiang dini
Yapin atiban suba liwat patemoné malu
Dini, padidi
Tiang ngantosang
Layuné ya i lalang
Ngulungang kulesan capungé né aptiang
olih : I Wayan Pain



CONTOH NOVEL BALI ANYAR

MLANCARAN KA SASAK

Kacarita sareng tiga I Dayu Priya, I Made Serati, muwah I Sari sampun tiba ring Sasak, marerepan ring pasanggrahan Suranadi).
Sampun setengah solas.
I Made negak ring natah kamare ring tikehe, ngambiar sareng I Sari. I Dayu ring ranjange, sampun nganggen piyama. I Made tengkejut, tan nahanan pisan ngeton Ida yan pacing sirep;
“Bik, cara kadituane sajan-sajan Ida. Buin cara Janine saja-sajaan.
I Dayu ngeh ring pliat I Madene.
“Ngon Made, oho, ngon? Yan tuman suba kene, timpal Yange ane ajak akamar di Bandung ngaenang Yang piyama di Bandung, jani nu masih titip-titipine.”
“Sira ? Corry Aldres?”
”Oho, ia suba. Aruh, Yang onyah orahange, tawang! Bani sing nganggon kamen pules…., Bee I Made pantalonne silaanga, sing usak,oo?”
“Banggayang benjang titiang masalin.”
“Sing ngaba piyama, keto de?”
“Makta kalih setel, banggayang sampun ja titiang sapuniki..meh ten pules napi titiang… jelmane nika usak pesan dabdabanne!”
“Tawange sing ada anak muani bareng dini, sangkal ia bagbag-begbeg uli tuni, tawang, De. Buine ada sing buin tamu lenan!”
“aruh, gedege!” Madohosan I Made.
………… Malih ajahane I Dayu ica.
“Mara keto I Made alah panjak Yange masila tiding beten, mai ja dini bareng dini negak, mai De!”
“Banggayang deriki Tu, aruh, pantes titiang nyanding ratu irika?”
“Jele asane timpal beten. Yang nyegir pedidi.”
“Tan pantes kenten Ratu nyegir? Ayu, malih mawang….”
“Makenken buin, dong, da ja Made ngitungan keto-keto! Kaden sing ada keneh mipitang ane keto-keto! Kaden Made suba nawang Ajin Yange. Yang tahen mipit keto? Nang orahang!”
“Mangkin ratu, ten uning ngalap rawes guyu….naaa, maaan mulihang….”
“Nah De, utas suba utang Madene. Kereng pesane I Made muntil-muntil rawes.”
“Sapunika sampun ratu. Wenten sameton Ratu minang, Ratu ten kayun , jani anak suba nagih ajak masanding deriki, pang tulah titiang,” I Dayu ica, I Sari sareng makebris.
“Panggus Beli Made… tulah!”
“Sing nulahin apa Yang. Betara keto Yang…. Aruh api nyama, lamun sing cumpu Yang! Mangsikina jangklekang Ida, kaling Yang batak mingkalih, mamindon teken Ida…meh tuah maketelun sing tolih ida suba.”
Dados Ida kadeange…..kemanten, sira sih paarab idane?”
“Ida Made Warmadewa…..”
“Bih, luwung parabidane mangkin sampun akuda Ida madue rabi?”
“Beeee, Made…..ento suba pamucuk unduke keneh Yange tawang….akuda nah, tegarang De akuda,?”
“…….Tawang, anake di Gria madue rabi……patpat?”
“Beee, lebihan teken patpat.”
“Meh Nyen. Saja Luh?”
“Lebihan sajaan ba, Beli Made!”
“Bik, lebihan teken patpat “
“Sing! Nah buin te, De bade buin !”
“Aruh, akuda madue rabi Ida? Akutus? Meh nyen!”
“Paak suba, de nah bin acepok nah!”
“ Adasa?”
“Sing! Lebihan jani baan Made,Made.”
“Asia, be!”
“Mimih bes asiane, ratuuu, kenkenang Ida kone?”Asapunika I Made ngon.
“Aruh, data takonang Made, paturu bajang data raosang.”
Ida kemad pisan tur karang ulune( galenge) sane abinida arasida, mangda ten sinah kamadidane.
“To suba makrane Yang sing nyak ngiring kayun Ida…. Mimi, yen nyak Yang….”
“…..ten dados nomer daso ratu?” asapunika I Made nugtugang rawos I Dayune.
“Aruh Made nyak sing Yang dadi nomer. Bes dadi nomer. Sing cara ange jelma nyen Yang dadi nomor dogen, nomer sepuluh. Api Yang luh masih je Yang apang cara ange jelma. Ngengken Yang kanti ileh-ileh ka Jawa masekolah mara teked di Gria masih kantetin anak yang. Len ojoge. Pin je Yang daa tua”
“Meh nyen anake marupa sekadi ratu ngantos daha tua!”
“ Nah keto umpama.”
“Yakti,pedalem masih ratu bes dadi nomer dasa nyen enggih; yening batak patpat, lelima ida madue rabi, titiang tan pacing pariboya. Anak madue, pantes caro iragane iriki.”
“apa kaorang, de ibane ten pari boya…..”
“Bee, jabag pesane ida ngansan.”
“Men Made juari je ya nyabagin.”
“Titiang nyang jabag ring Ida, dados?”
“be, kadenaragane ngesai matata ngerawes. Dadi! Made dogen dadi nyabagin Yang. Bes Yang meutang urip, to, yen sing Made nyaup Yang meh dadi jaje, pekas Yang lilig motor.”
“Inggiiiiih! Punika mekrane ratu dados jabagin titiang?”
“Men apa ? idepang yang mayah utang teken ma…..?”
“Sing nampi, !”
“Ica I Dayu. Imade taler kedek sami.
“Buin ja mekito ngelipetin raose ibusan Made adi buka anake cumpu, yen ada anak ngelah rabi, kurenan, batak patpat, lelima, adi keto Made.
“ Nah tegarang ja! Yang sing nyak apa dadi noomeeer, dadi panunggun karang masih sing nyak apang patuh-patuh.” Apang paturu malawar gerang anake peturu dadi cager dikenkene ya satia yen ane luh luas da je mara, madamar langit,bulan, kadung kone bulanan” onol-ongol cina malakar kedele”
Apang anake luh dogen” masare cara ratu”? anake muani apang dadi masok gedenan, ngodag-ngodag.
I Made kedek miragi raris ida mapajar” to ja ratu ngamuk masuang basing” mabladbladan .
Idayu ica nrikkik, I Sari ngelkel ipun kedek.
“ aRuh, kalahange dogen teken I made……”


Kaketus Saking Novel
“ Mlancaran Kasasak”
olih Gede Sarwana


SARGA V
PAMUPUT
PAMICUTET

Kasusastraan Bali punika becik pisan tur ngulangunin , punika mawinan sepatutne kalestariang tur kaplajahin semangdane I raga sareng sinamian uning ring daging miwah pikenoh melajahin kasusastraan Bali punika .
Ngantos asapuniki wau kawedar antuk kasusastraan Bali semangdane wenten gunan ring para sametojn sane polih ngewacen . Makalah punika doh pesan saking paripurna titiang nunasang para semeton sane polih ngewacen makalah puniki sareng – sareng ngamecikang semangdane dadi paripurna .

7 comments:

  1. Lanturang berkarya malih,,,

    www.julianatamanbali.blogspot.com

    ReplyDelete
  2. becik pisn,kemawon wentn sesuratan sane durung manut ring sarga III taler ring bagian b nyane,,

    ReplyDelete